1). Termin "apokalipsa" pochodzi z greki (gr. apokálypsis 'odsłonięcie, objawienie' od apokalýptein 'odsłaniać, ujawniać'), to jeden z biblijnych gatunków literackich, znany w kulturze żydowskiej już od V w. przed Chrystusem, w którym porusza się problemy związane z przyszłością, z prorocką wizją czasów aż po całkowitą zagładę świata i ludzkości. Za najistotniejsze, ale nie jedyne apokaliptyczne objawienie uznaje się Apokalipsę św. Jana, która mieści się na końcu całego Pisma Świętego. W niej to zawiera się tajemniczy i pełen symboli opis wydarzeń poprzedzających koniec ziemskiego istnienia.
Jan był ostatnim żyjącym Apostołem, który został skazany na wygnanie za czasów panowania Domicjana w Efezie w 95 r. Na miejsce wygnańczego pobytu wyznaczono mu wyspę Patmos. Objawienie, które nawiedziło św. Jana, przebywającego na wygnaniu, zostało przez niego spisane. Dzisiaj możemy czytać Apokalipsę, która zamyka zawartą w Biblii historię ludzkości opisywaną od jej narodzin, aż po zagładę. Wizje św. Jana uznawane są za symboliczne i alegoryczne obrazy końca ludzkiej cywilizacji, które Bóg chciał przekazać ludzkości. Wspaniale napisana i tajemnicza księga po dziś dzień inspiruje twórców, którzy w swych dziełach nawiązują zarówno do jej formy, jak i treści.
Wizje apokaliptyczne o Sądzie Ostatecznym, o czasach nadejścia Chrystusa, wspierane są napomnieniami, a nawet groźbami ostatniego z Apostołów. Jednak całość księgi, skierowanej pierwotnie do chrześcijan z Azji Mniejszej ówcześnie prześladowanych przez rzymskich cesarzy, głównie przez Nerona, ma wydźwięk optymistyczny, ponieważ ukazuje ona ostateczne zwycięstwo dobra nad złem. Ponadto treści zawarte w Apokalipsie mają charakter ponadczasowy i uniwersalny, gdyż porusza ona motyw odwiecznej walki dwóch przeciwstawnych pierwiastków: dobra i zła, przedstawia także upadek ludzkości, jak również proces przywracania światu ładu. Dlatego mówiący w imieniu Boga Jan, kieruje swoje słowa do wszystkich wiernych. Głównym celem objawienia było pokrzepienie chrześcijańskich serc i wskrzeszenie nadziei na zwycięstwo Chrystusa nad Szatanem.
2). Znaczenie terminu "apokalipsa" - potocznie apokalipsą nazywa się jakieś straszne wydarzenie, katastrofę, zagładę czegoś, termin ten stanowi nieraz część tytułów dzieł (np. "Czas apokalipsy" - to tytuł filmu, "Mała apokalipsa" - powieść Krzysztofa Konwickiego). Szczególnego znaczenia nabrało to określenia w okresie II wojny światowej, również znaczącymi w kulturze są tzw. "czterej jeźdźcy Apokalipsy" - zwiastuny nadchodzącej katastrofy. Barwy koni są kolejno symbolami - biel to zaraza, czerń to głód, czerwony to wojna, zaś na trupio - bladym koniu jedzie śmierć. W obrębie Apokalipsy pojawia się mnóstwo symboli, do najważniejszych należą:
666 - symbol Szatana,
siódma pieczęć - symbol ostatecznej tajemnicy,
siedem - to liczba doskonała i tajemnicza,
cztery - liczba ta oznacza koniec, a także cztery strony świata,
kolor biały - czystość, niewinność i zwycięstwo,
liczne oczy - potężna wiedza, niby wszechwiedza.
Tekst Apokalipsy jest silnie zrytmizowany dzięki licznym powtórzeniom, opis wywołuje nastrój grozy i tajemniczości. Przesycony symboliką obraz jest bardzo dynamiczny, zmienny. Wszystko napisane jest w niezwykle podniosłym (patetycznym) stylu. Poetycki język działa na wyobraźnię, a także wstrząsa.
3). Współczesne rozumienie terminu: "apokalipsa" - przywołuje on na myśl wydarzenia ostateczne, kojarzące się ze śmiercią, bólem, cierpieniem wszystkich ludzi i całego świata. Do apokaliptycznych wizji św. Jana nawiązywało wielu twórców. W romantyzmie dokonywano religijnej interpretacji dziejów narodu polskiego, co uczynił Adam Mickiewicz w "Dziadach". Zygmunt Krasiński traktował tę księgę, jako rodzaj przestrogi dla źle postępujących, czego dał świadectwo w "Nie - boskiej komedii". W "Piosence o końcu świata" Czesława Miłosza mamy do czynienia z innym spojrzeniem na koniec świata, otóż według podmiotu lirycznego świat kończy się każdego dnia i wcale nic wielkiego nie musi na to wskazywać. W malarstwie również pojawiają się apokaliptyczne motywy: szkic Albrechta Dürera pt. "Czterej jeźdźcy Apokalipsy" i obraz Pietera Breughela starszego pt. "Triumf śmierci".
4). Plan wizji zagłady świata i ludzkości:
1). Losy ludzkiego istnienia:
a). Bóg wręcza Barankowi Księgę Przeznaczeń z siedmioma pieczęciami:
- Baranek łamie cztery pierwsze pieczęcie, które odkrywają przybycie czterech jeźdźców apokalipsy,
- Baranek łamie kolejne trzy pieczęcie, które odsłaniają kolejne wizje, tym razem dotyczące męczenników cierpiących za wiarę.
b). Baranek łamie ostatnią siódmą pieczęć, za którą kryje się przepowiednia pojawienia się siedmiu aniołów z trąbami:
- dźwięk pierwszych czterech trąb przyniesie na ziemie katastrofy,
- orzeł wykrzyknie trzy razy słowo "biada",
c). Pojawiają się dwaj świadkowie Baranka.
d). Dźwięk siódmej i ostatniej trąby powoduje nastanie Królestwa Bożego.
2). Przyszłe losy Kościoła:
a). Brzemienna Niewiasta walczy ze Smokiem:
- nowonarodzone dziecię wstępuje do nieba,
- niewiasta ucieka na pustynię,
- Smok zmierza w stronę uciekającej kobiety.
b). Smok przekazuje władzę Bestii wyłaniającej się z głębin morskich.
c). Pojawia się druga Bestia, tzw. Fałszywy Prorok:
- zwodzi owa bestia ludzi fałszywymi znakami,
- zwolennicy i wyznawcy bestii zostają napiętnowani jej symbolem - 666,
d). Wyznawcy Baranka biorą udział w pochodzie.
e). Anioł zapowiada godzinę Sądu Ostatecznego.
f). Wizja, w której uwidacznia się człowiek ze złotym wieńcem na głowie i z sierpem w ręku.
- ów człowiek dokonuje krwawego żniwa,
- obraz "tłoczni Bożego gniewu", do której wrzucono "grona".
g). Z siedmiu czasz wydostaje się na ziemię siedem plag.
3). Zesłanie kary na "Wielki Babilon":
a). Wyrok wydany na Wielką Nierządnicę:
- Królowie przychylni bestiom będą walczyli z Barankiem,
- Dobro zwycięży Zło.
b). Prorocza wizja upadku Babilonu:
c). Przepowiednia przybycia Tysiącletniego Króla:
- Królowanie na świecie Chrystusa i jego zmartwychwstałych sług,
- Szatan pod postacią Goga i Magoga zostaje ponownie uwolniony,
- Siły zła zostają strącone do jeziora pełnego ognia i siaki.
4). Nad narodami odbywają się sądy:
- sądzi się według popełnionych czynów,
- niezapisani w Księdze Żywota zostają wrzuceni do jeziora ognia.
5). Powstaje Jeruzalem Niebiańskie.
Streszczenie:
Na początku Apokalipsy, w pierwszym widzeniu, św. Jan oznajmia, że będąc na wyspie Patmos został obdarzony pewnym objawieniem, usłyszał głos, polecono mu spisać to, co zasłyszł i przekazać do siedmiu Kościołów: Efezu, Smyrny, Pergamonu, Tiatyry, Sardedes, Filadelfii i Leodycei. Każdy z Kościołów otrzymał obwieszczenie, wszystkie przesłania łączyło takie samo zakończenie: "kto ma uszy, niechaj słucha, co Duch mówi do zborów".
Następnie przed oczami Jana ukazało się niebo, w którym na tronie zasiadał Bóg, znajdowały się tam także dwadzieścia cztery skromniejsze trony z siedzącymi na nich starcami w białych szatach. Zobaczył także Baranka, który łamał cztery pierwsze z siedmiu pieczęci Księgi Bożych Przeznaczeń. Symbol Chrystusa - Baranek kierował wykonaniem Bożych wyroków dotyczących dziejów świata, do tego potrzebna była mu księga żywota. Złamanie pierwszej pieczęci uwolniło jeźdźca na białym koniu, który symbolizuje zarazę, przełamanie drugiej - przywołało jeźdźca na ognistym koniu, symbolizującego wojnę, po złamaniu trzeciej pieczęci pojawił się jeździec na czarnym koniu z wagą, jako zwiastun głodu, ostatnim z jeźdźców była śmierć na trupio - bladym koniu otwierająca wrota otchłani. Czterej jeźdźcy apokalipsy otrzymali czwartą części ziemi, by tam zabijali za pomocą miecza, głodu, zaraz i dzikich zwierząt. Po złamaniu prze Baranka piątej pieczęci pojawili się męczennicy cierpiący w imię wiary w Boga. Wraz ze złamaniem szóstej pieczęci ziemia się zatrzęsła, słońce sczerniało, księżyc uzyskał barwę krwi, zaś gwiazdy spadały na ziemię. W świecie nastąpił chaos, ludzie pokryli się w górach i w jaskiniach. Wszystkie te wydarzenia były zapowiedzią mającego nadejść wielkiego dnia gniewu. Następnie pojawili się czterej aniołowie, a z nimi "jeszcze jeden". Ten ostatni wzywał pozostałych aniołów, by nie czynili na ziemi, na morzu żadnych szkód, i by dokonali opieczętowania czoła Bożym sługom. Ci zaś, stanąwszy przed tronem Najwyższego, już nigdy mieli nie zaznać głodu i pragnienia. Baranek miał się owymi sługami opiekować, jego zadaniem było doprowadzić ich do źródeł wód życia, a także winien on ocierać im łzy. Po otworzeniu siódmej pieczęci, ostatniej, nastała cisza. W ten czas Janowi ukazało się siedmiu aniołów z siedmioma trąbami, stały one przed obliczem Boga. Był jeszcze jeden anioł, który palił kadzidło. Wszyscy wznosili modły. Ten sam anioł wziął naczynie, napełnił je ogniem zaczerpniętym z ołtarza, a następnie rzucił je na ziemię, od tej pory zaczęły tam padać gromy, błyskawice, a świat się trząsł. Wówczas siedmiu aniołów zadęło w siedem trąb. Na dźwięk pierwszej trąby grad i ogień z krwią opadły na ziemię. To spowodowało spłonięcie trzeciej części ziemi. Brzmienie drugiego instrumentu doprowadziło do tego, że do morza wpadła góra ognia, w efekcie czego zginęła trzecia część żyjątek morskich i okrętów. W momencie, kiedy zagrała trzecia trąba, z nieba na ziemię upadła wielka gwiazda, przez którą wyschła trzecia część wód, a reszta stała się gorzka i trująca. Czwarte brzmienie doprowadziło do tragedii w kosmosie, tam wybuchła trzecia część gwiazd i słońca, a orzeł krążący na niebie wydał z siebie głos: "biada, biada, biada mieszkańcom ziemi". Pozostałe trzy trąby odpowiadają trzem kolejno wypowiadanym przez orała "biada". Po zagraniu piątej trąby i pierwszego "biada" na ziemię upadła gwiazda, z wielkiej czeluści zaczął wydobywać się dym. Plaga szarańczy zaczęła szkodzić ludziom nieposiadającym pieczęci. Po szóstej trąbie trzecia część ludzi miała zostać zgładzona przez aniołów na koniach, z których pysków wydobywał się ogień i siarka. Na ziemię zstąpili dwaj świadkowie Baranka, mieli oni zamknąć niebo. Siódma trąba i trzecie "biada" rozpoczęły panowanie Boga i jego Pomazańca, a także dwudziestu czterech starców na tronach. W otwierających się świątyniach ukazała się Arka Przymierza. Sąd nad umarłymi odbywał się w otoczeniu błyskawic i gromów. W niebiosach pojawiła się obleczona w słońce Niewiasta mająca pod stopami księżyc. Miała ona na głowie wieniec uwity z dwunastu gwiazd. Ognisty Smok o siedmiu głowach i z dziesięcioma rogami ukazał się przed Niewiastą, by pożreć jej nienarodzone jeszcze dziecko. Po chwili nowo narodzony syn został oddany Bogu. Niewiasta zaś ukryła się na pustyni, przebywała tam 1260 dni. Przedstawiciel ludu Bożego, Archanioł Michał walczył na niebie ze Smokiem. Pokonany Smok zstąpił na ziemię, na której zaczęto hołdować złu. Rozpoczęły się rządy Szatana. Z morza wypłynęła Bestia, Smok obdarował ją władzą, zaczęto ją czcić. Niebawem narodziła się druga Bestia tzw. Fałszywy Prorok. Tymczasem dziewiczy orszak Baranka przepowiedział z góry Syjon wielki upadek Babilonu. Wszyscy ci, którzy wielbili Bestię zostaną zgładzeni, będą cierpieli od ognia i siarki. Owego krwawego żniwa dokona dziwna postać żniwiarza na białym obłoku. Na ziemie z siedmiu anielskich czasz spłynie siedem plag. Na grzbiecie Bestii pojawi się Wielka Nierządnica, matka grzechu. Przyszedł koniec Babilonu, zabrzmiało dziękczynne "Alleluja". Przez tysiąc lat panowało Dobro. Władzę nad całym światem dostali ci, którzy do końca pozostali wierni Bogu. Jednak po tym czasie tysiąca lat Szatan miał ponownie przyjść na ziemię i kusić ludzi. Narodami nawiedzonymi przez jego siły miały być Gog i Magog, które to północne narody miały stać się groźnymi napastnikami nowej Jerozolimy. One także zostaną zepchnięte do morza ognia i siarki, gdzie wcześniej wrzucono Bestię i Fałszywego Proroka. Wreszcie po sądzie nad narodami nastanie panowanie "Jeruzalem Niebiańskiego".
