KOMUNIA POD DWIEMA POSTACIAMI

KOMUNIA ŚW POD DWIEMA POSTACIAMI

Na mocy KL Sobór Watykańskiego II została przywrócona w Kościele łacińskim Komunia św. wiernych pod dwiema postaciami, w ograniczonym zakresie i w ściśle określonych przypadkach (por. KL 55)[1]. Te wypadki, kiedy za zezwoleniem biskupa można udzielić Komunii pod dwiema postaciami zostały wymienione w Instrukcji Eucharisticum mysterium z 1967 r. w nr. 32. Zakres uprawnionych do Komunii św. pod dwiema postaciami został rozszerzony na mocy Instrukcji Kongregacji Kultu Bożego Sacramentali Communione z 29.VI.1970[2] Według tej Instrukcji poza Stolicą Apostolską także Konferencje Biskupów i ordynariusze miejsca mogą określać, kiedy i komu można Jej udzielać, należy przy tym zadbać o odpowiednią katechezę przyjmujących. W związku z wydaniem nowego mszału (1970) w Ogólnym Wprowadzeniu zostały podane zasady doktrynalne i normy szczegółowe obowiązujące przy udzielaniu Komunii św. pod dwiema postaciami (nn.240—253). 1. Pełniejszy znak

Ogólne Wprowadzenie stwierdza, że przyjmowanie Komunii św. pod dwiema postaciami nabiera pełniejszego wyrazu ze względu na wymowę znaku (ratione signis pleniorem): forma ta ukazuje w doskonalszym świetle ,,znak uczty eucharystycznej i jaśniej wyraża wolę dopełnienia nowego i wiecznego przymierza we Krwi Pana; jaśniej także uwydatnia związek istniejący między ucztą eucharystyczną a ucztą eschatologiczną w królestwie Ojca'' (nr 240; por. EM nr 32). Komunia św. pod dwiema postaciami jest wiernym wypełnieniem polecenia Chrystusa z Ostatniej Wieczerzy, kiedy ustanowił Eucharystię: ,,Bierzcie i jedzcie'', ,,Pijcie z niego wszyscy'' (Mt 26,26-27); wskazuje na Eucharystie jako ucztę ofiarną (por. 1 Kor 10,16—22; 11,20); nawiązuje do wydarzeń z historii zbawienia, ofiary i uczty związanej z pierwszym przymierzem (por. Wj 24,11). Wino wyraża uroczysty charakter uczty (por. Ps 23,5; 104,15 Sdz 9,13). Picie kielicha Pana zapowiada uczestnictwo w uczcie eschatologicznej (por. Mt 26,27—29; Łk 22,17—18); kielich jest także znakiem wiecznego przymierza z Bogiem we Krwi Chrystusa (por. Hbr 9,15—22). Mszalne modlitwy po Komunii często nawiązują do przyjęcia Ciała i Krwi Chrystusa jako zapowiedzi i przedsmaku uczty niebieskiej. Powołując się na naukę Soboru Trydenckiego należy wiernym przypominać, ze według nauki Kościoła ,,przyjmuje się całego Chrystusa i prawdziwy Sakrament także pod jedną postacią'' (nr 241).
W nr. 242 wyliczono wszystkie przypadki, kiedy w czasie Mszy św. na mocy prawa powszechnego można udzielać Komunii pod dwiema postaciami. Konferencje Biskupów oraz miejscowy ordynariusz mogą także określić inne przypadki.
1/ dorośli neofici w czasie Mszy, która następuje po chrzcie; bierzmowani dorośli w czasie Mszy związanej z bierzmowaniem; ochrzczeni, których przyjmuje się do wspólnoty kościelnej;
2/ nowożeńcy w czasie Mszy połączonej z zawarciem małżeństwa;
3/ diakoni w czasie mszy ich święceń;
4/ ksieni w Mszy, w czasie której otrzymują błogosławieństwo; dziewice w czasie Mszy ich konsekracji; osoby, które składają lub odnawiają śluby zakonne, w czasie Mszy połączonej z ich pierwszą profesją, jej odnowieniem i profesją wieczystą oraz ich rodzice, krewni i współbracia zakonni;
5/ świeccy pomocnicy misyjni w Mszy, podczas której publicznie otrzymują misję, inne osoby w Mszy, w czasie której otrzymują misję kościelną;
6/ chory, który przyjmuje Wiatyk, i wszyscy obecni, gdy Mszę odprawia się w domu chorego;
7/ diakon i usługujący, kiedy spełniają swoje funkcje w czasie Mszy;
8/ w czasie koncelebry:
a/ wszyscy, którzy spełniają wówczas rzeczywiste funkcje liturgiczne, a także wszyscy alumni seminarium biorący udział w koncelebrze;
b/ w swoich kościołach lub kaplicach: wszyscy członkowie instytutów ślubujących zachowanie rad ewangelicznych oraz członkowie innych stowarzyszeń, w których poświęcają się Bogu przez śluby zakonne, ofiarowanie lub przyrzeczenie; oprócz tego wszyscy, którzy stale zamieszkują w domu tych instytutów i stowarzyszeń.
9/ kapłani, którzy uczestniczą w wielkich obchodach, a nie mogą ani celebrować, ani koncelebrować;
10/ wszyscy, którzy biorą czynny udział w Mszy celebrowanej w czasie odprawiania przez nich rekolekcji; wszyscy, którzy biorą udział w zebraniu jakiegoś zespołu duszpasterskiego, podczas Mszy, w której wspólnie uczestniczą;
11/ osoby wymienione w nr 2 i 4 w czasie Mszy ich jubileuszów;
12/ chrzestny, chrzestna, rodzice, oraz współmałżonek oraz świeccy katecheci dorosłego neofity w Mszy związanej z jego inicjacją;
13/ rodzice, członkowie rodziny oraz szczególniejsi dobroczyńcy uczestniczący w Mszy nowo wyświęconego kapłana;
14/ członkowie zgromadzeń w Mszy konwentualnej oraz Mszy zgromadzenia według nr 76 tego wprowadzenia.

2. Nowe normy udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami

Zmienione zasady dotyczące udzielania Komunii pod dwiema postaciami zawiera Institutio Generalis Missalis Romani z 2000r. w nn. 281—287, odsyłając także do odnośnych ksiąg liturgicznych (nr 283). Dawny nr. 242 otrzymał wiec nowe brzmienie, w którym rozszerzono zakres osób, które z mocy samego prawa, a nie jak dotąd za zgodą biskupa diecezjalnego, mogą przyjmować Komunię św. pod dwiema postaciami.
Celem właściwej interpretacji nr. 283 Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów opublikowała w swoim organie urzędowym ,,Notitiae''[3] następujące wyjaśnienia dotyczące udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami:
,,Institutio Generalis Missalis Romani zatwierdzone przez Ojca świętego Jana Pawła II 20 kwietnia 2000, zawiera w nr. 283 różne wskazania, które w obrządku rzymskim poszerzają możliwość udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami.
Celem tego krótkiego komentarza nie jest zarys historii tej praktyki liturgicznej ani też pogłębienie sensu tej formy przyjmowania Ciała i Krwi Pana Jezusa, lecz chodzi po prostu o lepsze wyjaśnienie obowiązującego w tym względzie prawa.
Tekst nr. 283 Institutio Generalis Missalis Romani brzmi następująco:
Komunia św. pod dwiema postaciami jest dozwolona oprócz wypadków zaznaczonych w księgach liturgicznych:
a) kapłanom, którzy nie mogą celebrować Mszy św. lub uczestniczyć w koncelebracji,
b) diakonom i innym pełniącym jakąś posługę we Mszy św.,
c) członkom wspólnot we Mszy konwentualnej lub takiej, którą wspólnota za taką uznaje, alumnom seminariów, wszystkim biorącym udział w rekolekcjach lub uczestniczącym w zgromadzeniu dotyczącym życia duchowego albo pastoralnego.
Biskup diecezjalny może dla swojej diecezji określić normy odnośnie do Komunii pod dwiema postaciami, ilekroć kapłanowi będącemu właściwym pasterzem dla wspólnoty jemu powierzonej wyda się to wskazane, byleby wierni byli odpowiednio pouczeni i aby nie zachodziło niebezpieczeństwo profanacji Sakramentu lub aby ten sposób udzielania wiernym Komunii nie okazał się zbyt uciążliwy.
Odnośnie do sposobu udzielania wiernym Komunii św. pod dwiema postaciami i poszerzenia władzy w tym względzie Konferencje Biskupów mogą wydać przepisy, przejrzane i zatwierdzone przez Stolicę Apostolską[4].

Normy te stanowią wyraźne rozszerzenie dotychczas obowiązującego prawa i dlatego wymagają wyjaśnienia:
 

Główne zasady są następujące:
Moc prawną zachowują wszystkie przypadki zawarte w prawodawstwie poprzednim i dotąd promulgowanych księgach liturgicznych, a odnoszących się do różnych możliwości udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami;
Poszczególne przypadki wymienione w punkcie a), b), c), są sformułowaniami nowymi lub poprawionymi pozwoleń już wcześniej udzielonych;
Odtąd biskup diecezjalny ma prawo (którego nie może delegować, por. kanony 135§2; 391) wydawać w swojej diecezji zasady (normy prawne) dotyczące Komunii św. pod dwiema postaciami. Kompetencja biskupa jest zgodna z prawem primaria (por. kan. 381§1) i nie jest uzależniona od wcześniejszej zgody (,,autorizzazione'') Konferencji Biskupów.
Biskup diecezjalny może także uprawnić każdego kapłana jako własnego pasterza wspólnoty do wydania osądu czy wskazane jest udzielanie Komunii św. pod dwiema postaciami, poza przypadkami, kiedy nie jest to wskazane.
Końcowy paragraf nr. 293 udziela Konferencji Biskupów władzy sussidiaria wydawania prawa w tej dziedzinie.
Władza ta powinna być właściwie rozumiana, tzn. Biskupi członkowie Zgromadzenia Konferencji mogą wydawać normy w tej sprawie, lecz nie muszą tego czynić. Jeśli pragną wydać takie normy, to dlatego, że uważają je za konieczne, a nie tylko dlatego, aby wydać prawo. Jeśli wydają normy powinny być one zatwierdzone przez Zebraniie Plenarne Konferencji większością 2/3 członków posiadających prawo głosu.
Przyjęte normy wymagają przedłożenia do recognitio przez Stolicę Apostolską, bez czego nie mają mocy prawnej.
Inną sprawą jest zakres ewentualnych norm prawnych: sposób udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami, tzn. picie z kielicha, używanie łyżeczki lub rurki, lub przez zanurzenie (intinzione); inna sprawa dotyczy zasięgu (estensione) tej władzy, ustalając pewne ograniczenia podyktowane szczególnymi okolicznościami diecezji należących do Konferencji Biskupów. Jest rzeczą jasną, że szczegółowe normy prawne Konferencji nie mogą ani unieważniać ogólnych pozwoleń zawartych w prawie liturgicznym ani władzy biskupa diecezjalnego.
Wydaje się, ze można stosować ogólną zasadę ogłoszoną przez Sobór Watykański II, chociaż dotyczą innej sprawy: ,,wolność można ograniczać tylko wtedy i tylko w takim stopniu, jak jest to konieczne'' (Deklaracja o wolności religijnej nr 7).
Byłoby wskazane aby biskupi diecezjalni studiowali to co postanowiono w nr. 283 Institutio Generalis Missalis Romani i wydali kilka prostych norm odnoszących się do udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami, podkreślając przede wszystkim kryteria pastoralne, aby stały się one bodźcem dla coraz bardziej świadomej wiary w prawdę, że Komunia eucharystyczna jest uczestnictwem w Ofierze Chrystusa, który jest obecny w każdej celebracji Mszy św. Godne przyjmowanie Komunii św. jest przyjmowaniem Ciała i Krwi Chrystusa, rzeczywiście i substancjalnie obecnego pod postaciami eucharystycznymi. Należy także podkreślić, że ta obecność ma wymiar ofiarny, ponieważ w celebracji Eucharystii, Chrystus jest obecny jako złożony w ofierze i jest przyjęty jako ofiara Nowego Przymierza: dlatego, ten kto przyjmuje Komunię św. sam włącza się w ofiarę, którą jest Chrystus jako pokarm życia chrześcijańskiego (por. Rz 12,1)''[5].

3. Komunia św. pod dwiema postaciami we wspólnotach parafialnych

II Polski Synod Plenarny w dokumencie o liturgii stwierdza: ,,Duszpasterze powinni wykorzystywać wszystkie prawne możliwości udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami''[6]. Jest to zgodne z OWMR nr 240: ,,Ze względu na wymowę znaku Komunia święta nabiera pełniejszego wyrazu, gdy jest przyjmowana pod obiema postaciami. W tej bowiem formie ukazuje się w doskonalszym świetle znak Uczty eucharystycznej i jaśniej wyraża się wola dopełnienia nowego i wiecznego przymierza we Krwi Pana; jaśniej też uwydatnia się związek istniejący pomiędzy Ucztą eucharystyczną a ucztą eschatologiczną w królestwie Ojca''. Synod zaś stwierdza krótko: taka forma udzielania Komunii św. ,,pełniej wyraża ucztę eucharystyczną''[7]. Dlatego Kościół poleca duszpasterzom aby “zachęcali wiernych, by z większą gorliwością uczestniczyli w obrzędzie, w którym znak Uczty eucharystycznej ukazuje się w pełniejszym blasku “ (OWMR nr 241).
Wszystkie możliwości kiedy wierni świeccy, po przygotowaniu przez stosowną katechezę mają prawo do Komunii św. pod postacią Chleba i Wina wylicza nr 242 Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego (Poznań 1986):

4. Sposób udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami

Ogólne Wprowadzenie przewiduje cztery sposoby udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami: przez bezpośrednie picie z kielicha podanego przez diakona (nn. 244—245); przez zanurzenie Hostii we Krwi Pańskiej; (per intinctionem nn.246—247); picie z kielicha za pomocą rurki (cum calamo nn.248—250); przy pomocy łyżeczki (cum cochlear nn. 251—252). Nie dopuszcza się natomiast, aby komunikujący podchodzi do ołtarza i sami spożywali z Kielicha Krew Pańską. Ten sposób zastrzeżony jest jedynie dla koncelebrujących kapłanów. KPK 1983 w kan. 925 postanawia, że zwykle wierni świeccy przyjmują Komunie św. pod postacią chleba, jednak w określonych przez władzę kościelną wypadkach, także pod postacią Krwi Pańskiej, a w wypadku konieczności, jeśli ktoś nie może przyjąć postaci chleba, tylko pod postacią wina (por. EM 41). Ordynariusz miejsca, na mocy upoważnienia Kongregacji Nauki Wiary z 29.09.1982 [8] może pozwolić na udzielanie Komunii św. pod postacią tylko wina chorym na celiakię.
Zwykle najczęściej Komunii św. udziela się przez zanurzenie albo przez bezpośrednie picie z kielicha (nn. 244—245). Zależy to m.in. od liczby przyjmujących Komunie św. (także kapłanów w koncelebrze). Według OWMR nr 243 c ,,gdy Komunię pod obiema postaciami rozdziela się przez zanurzenie, należy zadbać, by hostie nie były zbyt cienkie ani też zbyt małe, lecz nieco grubsze niż zazwyczaj, aby po częściowym zanurzeniu ich w Najświętszej Krwi można je było dogodnie rozdzielać''. Szczegółowy opis tego sposobu udzielania Komunii św. zawierają nn. 246—247.
Dla sprawnego udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami wymagana jest obecność drugiego szafarza, zwyczajnego: prezbiter i diakon, albo nadzwyczajnego: akolita lub nadzwyczajny szafarz Komunii św. Dlatego aby wypełnić polecenie Synodu i wprowadzić w życie wspólnot wiernych tę formę udzielania Komunii św., konieczna jest obecność i pomoc drugiego szafarza Komunii św. Tym uzasadnia się m.in. zalecenie Synodu, aby w parafiach byli i pełnili swoje funkcje nadzwyczajni szafarze Komunii św. Synod mówi o nadzwyczajnych szafarzach Komunii św. jako ,,współpracownikach duszpasterzy''[9]; którzy spełniają prawdziwą funkcję liturgiczną[10] i zanoszą Komunię św. chorym[11]. 

[1] Szczegółowe przepisy oraz sposób udzielania Komunii pod dwiema postaciami zostały ogłoszone dekretem Kongregacji Obrzędów z 7.03.1965 (AAS 57(1965)410—412) i zawarte w ,,Ritus servandus in concelebratione Misssae et ritus communionis sub utraque specie''. Watykan 1995

[2] AAS 62:1970 s.664—666.

[3] Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum. La Comunione sotto le due specie. ,,Notitiae'' 37:2001 s.256—258.

[4] Tłum. Ks. D. Pietrusiński.

[5] Tłum. Cz. Krakowiak.

[6] II Polski Synod Plenarny. Pallotinum 2001 s.206 nr 93.

[7] Tamże s.195 nr 29.

[8] AAS 74:1982 s.1298.

[9] Tamże s.19 nr 29.

[10] Tamże s.192 nr 10; s.205 nr 84.

[11] Tamże s. 247 nr 54.