Władza szatana nad światem

O działalności złego ducha w świecie czytamy już na pierwszych stronach Biblii, w opisie upadku pierwszych Rodziców. Duch zły nie posiadał władzy nad Adamem i Ewą, ale swoją przewrotną mowa doprowadził do ich do utraty zaufania do Boga i w konsekwencji do utraty Bożej łaski, raju i do zniszczenia swojej początkowo dobrej natury. Od tego momentu człowiek nie tylko został poddany cierpieniu i śmierci, ale także stał się ofiarą złego ducha. Wpływ złego ducha przejawia się w zbrodniczym czynie Kaina, a później przybiera rozmiary społeczne i doprowadza do potopu.


STARY TESTAMENT

Autorzy StaregoTestamentu nie mówią o władzy złego ducha nad światem, ale nieszczęścia, jakie człowiek doświadcza, a nawet, jakie doświadczają całe społeczności, łączą z działalnością demona. Zły duch według autorów Starego Testamentu miesza się w historię świata i chce zaszkodzić człowiekowi. W Księdze Mądrości, która powstała w pierwszym wieku przed Chrystusem, czytamy: A śmierć weszła na świat przez zawiść diabła (Mdr 2,24). Chodzi tu nie tylko o śmierć ale i o grzech pierwszych rodziców, którego śmierć była skutkiem.
W Zach 3,1-3 Szatan oskarża arcykapłana Jozuego przed aniołem Pana na czymś w rodzaju przewodu sądowego w niebie. Anioł Pana bierze w obronę Jozuego. Szatan objawia się tutaj jako ten, który nie chce dopuścić do zrealizowania się planów Bożych. W Księdze Hioba szatan wchodzi w dialog z Bogiem (Hiob 1,6-12; 2,1-7). Domaga się, aby Bóg pozwolił mu poddać Hioba próbie i to pozwolenie otrzymuje. W tym przypadku szatan nie występuje zdecydowanie jako zły duch, raczej jako oskarżyciel, kusiciel, na służbie Boga. Według autora Księgi Kronik (21,1) szatan skłonił Dawida do grzechu, który polegał na policzeniu Izraela, i przyniósł wielką klęskę Izraelowi.

EWANGELIE

W pierwszych trzech Ewangeliach działalność Jezusa poprzedzona jest wspomnieniem kuszenia Jezusa przez szatana. Mateusz i Łukasz wydarzeniu temu nadają dużą wagę, opisują nawet w jaki sposób Jezus był kuszony. Należy podkreślić, że według Mateusza Jezus został przez Ducha Świętego wyprowadzony na pustynię, aby się spotkać z szatanem. Działalność zbawcza Jezusa miała rozpocząć się od sprzeciwu szatanowi, właśnie walka z szatanem będzie jedną z cech działalności Jezusa. W opisach kuszenia szatan ukazany jest jako osoba inteligentna i przebiegła, jednocześnie pyszna, żądająca dla siebie kultu równego Bogu.
W Łukaszowym opisie kuszenia szatan ukazany jest – po raz pierwszy w Biblii – jako świadomy swojej potęgi i swojej władzy nad ludźmi. Mówi on do Jezusa pokazując wszystkie królestwa świata: Tobie dam potęgę i wspaniałość tego wszystkiego, bo mnie są poddane i mogę je odstąpić komu chcę. Jeśli więc upadniesz i oddasz mi pokłon, wszystko będzie Twoje (Łk 4,6). Mamy tutaj bardzo wyraźną wzmiankę o władzy szatana nad światem. Zwróćmy uwagę, że Jezus tej władzy nie zaprzecza.
Działalność złego ducha według Ewangelii synoptycznych nie ogranicza się tylko do kuszenia człowieka. W przypowieści o siewcy zły duch przedstawiony jest jako nieprzyjaciel Jezusa, który stara się, aby Ewangelia nie wydała owoców w ludzkim sercu. Jezus przyrównuje go do ptaka porywającego ziarno, czyli Słowo Boże (Mk 4,7).
Starotestamentalny obraz szatana – oskarżyciela pojawia się w Ewangelii Łukasza, w opowiadaniu o Ostatniej Wieczerzy. Jezus mówi na niej Szymonowi: Szymonie, Szymonie, oto szatan domagał się, żeby was przesiać jak pszenicę; ale Ja prosiłem za tobą, żeby nie ustała twoja wiara. Ty ze swej strony utwierdzaj twoich braci (Łk 22,31-32). Co oznacza tutaj „przesiać”? Niewątpliwie „wypróbować”, ujawnić wszystkie słabości, aby móc oskarżyć przed Bogiem.

DZIEJE APOSTOLSKIE

W Dziejach Apostolskich mamy dwa opowiadania o walce złego ducha z ewangelizacją. W pierwszym opowiadaniu mowa jest o tym, jak fałszywy prorok żydowski Bar-Jezus przeciwstawia się Pawłowi i Barnabie i nie chce dopuścić do przyjęcia chrześcijaństwa przez prokonsula Cypru Sergiusza Pawła. Apostoł Paweł nazywa go „synem diabelskim” (Dz 13,6-12). Treścią drugiego opowiadania są wydarzenia w Filippi związane z dziewczyną opętaną przez ducha wróżby. Biegła ona za Pawłem i Barnabą wołając, że są oni sługami Boga i głoszą drogę zbawienia (Dz 16,16-18). Apostoł Paweł wyrzuca złego ducha z dziewczyny. Należy podkreślić, że zły duch, aby zaszkodzić dziełu ewangelizacji, głosi prawdę, ale w konsekwencji doprowadza do uwięzienia Pawła i Barnaby.

LISTY ŚW. PAWŁA

Św. Paweł Apostoł określa złego ducha między innymi terminem „ bóg tego świata” (2 Kor 4,4), przez co wskazuje na jego władzę nad światem. Szatan nie chce dopuścić do szerzenia się Ewangelii oraz przeszkadza Pawłowi w odwiedzaniu gmin. W Pierwszym Liście do Tesaloniczan Apostoł usprawiedliwia się: Dlatego chcieliśmy przybyć do was, zwłaszcza ja, Paweł, jeden raz i drugi, ale przeszkodził nam szatan (2,18). Apostoł jest świadomy niebezpieczeństwa ze strony szatana grożącego nawróconym na chrześcijaństwo. W tym samym liście, nieco dalej, pisze on: Dlatego nie mogąc tego dłużej znosić, posłałem [go], aby zbadać wiarę waszą, czy przypadkiem nie zwiódł was kusiciel i czy trud nasz nie okazał się daremny (1 Tes 3,5). Nieporozumienia i zamieszanie, jakie powstały w gminie korynckiej, Paweł przypisuje szatanowi. W Drugim Liście do Koryntian zapewnia on członków tej gminy: Co bowiem wybaczyłem, o ile coś wybaczyłem, uczyniłem to dla was wobec Chrystusa, ażeby nie zwiódł nas szatan, którego knowania dobrze są nam znane (2,11). Szatan w swojej walce z Jezusem i Kościołem może posłużyć się ludźmi, którzy mają na ustach Boga i Ewangelię, może przeobrazić się w uosobienie pobożności. O takim podstępnym działaniu szatana Paweł pisze w rozdziale jedenastym Drugiego Listu do Koryntian: Ci fałszywi apostołowie to podstępni działacze, udający apostołów Chrystusa. I nic dziwnego. Sam bowiem szatan podaje się za anioła światłości. Nic przeto wielkiego, że i jego słudzy podszywają się pod sprawiedliwość. Ale skończą według swoich uczynków (11,13-15).
Św. Paweł jest przekonany, że odrzucanie prawdy o zbawieniu przez konkretnego człowieka wiąże się z wpływem diabła, który go zwodzi i trzyma jakby w sidłach. Dlatego Paweł zachęca pasterzy gmin, aby nie tracili cierpliwości wobec przeciwników Ewangelii: [Sługa Pana] Powinien z łagodnością pouczać wrogo usposobionych, bo może Bóg da im kiedyś nawrócenie do poznania prawdy i może oprzytomnieją i wyrwą się z sideł diabła, żywcem schwytani przez niego, zdani na wolę tamtego (2 Tym 2,25-26). Mamy tutaj także ważną naukę, mianowicie o zniewoleniu przez diabła. Człowiek zniewolony znajduje się jakby w sidłach diabła i nie jest wolny w swoim działaniu.
Według św. Pawła drugie przyjście Jezusa Chrystusa poprzedzi „odstępstwo” i objawienie się „człowieka grzechu” (2 Tes 2,3). Będzie to czas wielkiej aktywności złego ducha. Apostoł tak pisze: Pojawieniu się jego [tzn. „człowieka grzechu”] towarzyszyć będzie działanie szatana, z cała mocą, wśród znaków i fałszywych cudów, [działanie] z wszelkim zwodzeniem ku nieprawości tych, którzy giną, ponieważ nie przyjęli miłości prawdy, aby dostąpić zbawienia. Dlatego Bóg dopuszcza działanie na nich oszustwa, tak iż uwierzą kłamstwu, aby byli osądzeni wszyscy, którzy nie uwierzyli prawdzie, ale upodobali sobie nieprawość (2 Tes 2, 9-12). Zwróćmy uwagę na to, jak Apostoł tłumaczy skuteczność działania szatana: pisze on, że Bóg dopuszcza działanie szatana, aby ci, którzy „upodobali sobie nieprawość” zostali osądzeni.

LISTY APOSTOLSKIE

Demona wspominają także w swoich listach Apostołowie: św. Jakub, św. Piotr i św. Juda. Św. Jakub w bardzo ostrych słowach wyrzuca czytelnikom listu uleganie złym żądzom i zazdrości, które prowadzą do walk i kłótni. Przypomina też, że „przyjaźń ze światem jest nieprzyjaźnią z Bogiem” (4,4). Wreszcie upomina: Bądźcie więc poddani Bogu, przeciwstawiajcie się natomiast diabłu, a ucieknie od was (Jak 4,7).

EWANGELIA ŚW. JANA

Po raz pierwszy w Ewangelii Jana o działalności złego ducha czytamy w Prologu:
a światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnęła (J 1,5).

„Ciemność” to królestwo złego ducha. W dialogu z Nikodemem Jezus nazywa ciemnością zło, z którym identyfikują się ludzie czyniący nieprawość (por. J 3,19).

Po uroczystym wjeździe do Jerozolimy Jezus mówi o nadejściu sądu nad złym duchem: Teraz odbywa się sąd nad tym światem. Teraz władca tego świata zostanie precz wyrzucony (12,31). W powyższym kontekście Jezus mówi też o niebezpieczeństwie ogarnięcia przez ciemność: Chodźcie, dopóki macie światłość, aby was ciemność nie ogarnęła (J 12,35).

Na Ostatniej Wieczerzy według opisu Janowego Jezus nazywa złego ducha „władcą tego świata”: Już nie będę z wami wiele mówił, nadchodzi bowiem władca tego świata. Nie ma on jednak nic swego we Mnie (14,30). On zaś gdy przyjdzie, przekona świat o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie… (w. 11) wreszcie o sądzie – bo władca tego świata został osądzony (J 16, 8-11).

Jan w swojej Ewangelii rozwija temat demona głębiej niż synoptycy, nie zatrzymuje się nad poszczególnymi spektakularnymi epizodami walki Jezusa z demonem, lecz zwraca uwagę na skierowaną przeciwko Bogu i Jezusowi działalność demona w świecie, w ludziach, którzy przeciwstawiają się prawdzie, oraz ostrzega przed niebezpieczeństwem ze strony demona. Jan w Prologu do Ewangelii Słowu Wcielonemu, które porównuje do światła koniecznego do życia, przeciwstawia demona, którego nazywa ciemnością. Demon nie zachowuje się biernie wobec Słowa Wcielonego, ale stara się Je zniszczyć. Nienawiść złego ducha do Jezusa ma swoje źródło w odrzuceniu przez złego ducha prawdy. Jezus mówi o nim, że „prawdy w nim nie ma”, oraz że jest kłamcą i „ojcem kłamstwa”. A właśnie Jezus przyszedł po to na świat, aby dać świadectwo prawdzie; por. J 18,37. Demon pragnie zabić Jezusa, ponieważ jest „zabójcą od początku”. Według Jana pierwsze zabójstwo, o którym mówi Biblia, jest dziełem diabła – „Kain pochodził od Złego”. Zabójca „od początku”, przez którego śmierć przyszła na świat, musiał skierować swoją nienawiść ku Jezusowi, przez Jezusa bowiem człowiek miał otrzymać życie i to w obfitości; por. słowa Jezusa: Ja przyszedłem po to, aby [owce] miały życie i miały je w obfitości (J 10,10). Wreszcie diabeł stał się przeciwnikiem Jezusa, ponieważ Jezus przyszedł uwolnić człowieka od grzechu; por. słowa Jana Chrzciciela: Oto Baranek Boży, który przyszedł zgładzić grzech świata (J 1,29).

Według Jezusa zły duch w sposób istotny może wpływać na ludzi. Wpływ diabła przejawia się między innymi w odrzuceniu nauki Jezusa. Jezus zarzuca swoim przeciwnikom: Dlaczego nie rozumiecie mowy mojej? Bo nie możecie słuchać mojej nauki. Wy macie diabła za ojca i chcecie spełniać pożądania waszego ojca. Od początku był on zabójcą i w prawdzie nie wytrwał, bo prawdy w nim nie ma. Kiedy mówi kłamstwo, od siebie mówi, bo jest kłamcą i ojcem kłamstwa (J 8,43-44). Według Jezusa wpływ diabła na ludzi, na grupy społeczne, struktury społeczne, na świat, jest potężny. Dlatego Jezus nazywa diabła „władcą tego świata” (por. J 12,31). W Ewangelii Jana, podobnie jak w Ewangeliach synoptycznych, mowa jest o opętaniu. Przeciwnicy Jezusa nazywają Go opętanym, ponieważ Jego naukę o swojej równości z Ojcem uważają jako bluźnierstwo; por. J 8,48. W opisie Ostatniej Wieczerzy Jan zdradę Judasza przypisuje działalności złego ducha: W czasie wieczerzy, gdy diabeł już nakłonił serce Judasza Iskarioty, syna Szymona, aby Go wydać… (J 13,2).

LISTY ŚW. JANA

W pierwszym Liście św. Jan dwukrotnie pisze o zwycięstwie wierzących w Chrystusa nad „Złym”: Piszę do was, młodzi, że zwyciężyliście Złego (1 J 2,13b); …napisałem do was, młodzi, że jesteście mocni i że nauka Boża trwa w was, i zwyciężyliście Złego (1 J 2,14b). Przestrzegając przed grzechem św. Jan pisze: Kto grzeszy, jest dzieckiem diabła, ponieważ diabeł trwa w grzechu od początku. Syn Boży objawił się po to, aby zniszczyć dzieła diabła (1 J 3,8); Dzięki temu można rozpoznać dzieci Boga i dzieci diabła: każdy, kto postępuje niesprawiedliwie, nie jest z Boga, jak i ten, kto nie miłuje swego brata. Taka bowiem jest wola Boża, którą objawiono nam od początku, abyśmy się wzajemnie miłowali. Nie tak, jak Kain, który pochodził od Złego i zabił swego brata (1 J 3, 10-12). W zakończeniu pierwszego Listu św. Jan jeszcze raz ostrzega przed działalnością „Złego”: Wiemy, że każdy, kto się narodził z Boga, nie grzeszy, lecz Narodzony z Boga strzeże go, a Zły go nie dotyka. Wiemy, że jesteśmy z Boga, cały zaś świat leży w mocy Złego (1 J 5,18-19). Należy podkreślić ostatnie zdanie. Apostoł jest przekonany o wielkim wpływie, jaki szatan wywiera na świat. W czym się on objawia? W grzechu, o którym pisze w poprzednim zdaniu, i który tak ostro potępia w całym liście.

APOKALIPSA

W Apokalipsie zły duch wspomniany jest pod różnymi imionami i symbolami. Jezus przełożonemu Kościoła w Smyrnie objawia: Oto diabeł ma niektórych spośród was wtrącić do więzienia, abyście próbie zostali poddani, a znosić będziecie ucisk przez dziesięć dni. Bądź wierny aż do śmierci, a dam ci wieniec życia (Ap 2,10). Przełożonemu Kościoła w Pergamonie Jezus przesyła następujące słowo: Wiem, gdzie mieszkasz: tam, gdzie jest tron szatana, a trzymasz się mego imienia i wiary mojej się nie zaparłeś, nawet we dni Antypasat, wiernego świadka mojego, który został zabity u was, tam gdzie mieszka szatan (Ap 2,13). Kościół w Tiatyrze Jezus wzywa do odrzucenia fałszywej doktryny nazwanej „głębią szatana”: Wam zaś, pozostałym w Tiatyrze, mówię, wszystkim, co tej nauki nie mają, tym, co – jak mówią – nie poznali „głębin szatana”; nie nakładam na was nowego brzemienia, to jednak, co macie, zatrzymajcie, aż przyjdę (Ap 2,24-25). Przełożonemu Kościoła w Filadelfii Jezus mówi: Oto Ja ci daję [ludzi] z synagogi szatana, spośród tych, którzy mówią o sobie, że są Żydami – a nie są nimi, lecz kłamią. Oto sprawię, iż przyjdą i padną na twarz przed twoimi stopami, a poznają, że Ja cię umiłowałem (Ap 3,9). W wizji trąb złe duchy przedstawione są jako niezwykła szarańcza: A z dymu wyszła szarańcza na ziemię, i dano jej moc, jaką mają ziemskie skorpiony. I powiedziano jej, by nie czyniła szkody trawie na ziemi ani żadnej zieleni, ani żadnemu drzewu, lecz tylko ludziom, którzy nie maja pieczęci Boga na czołach (Ap 9,3-4); Mają nad soba króla – anioła Czeluści; imię jego po hebrajsku ABADDON, a greckim języku ma imię APOLLYON (Ap 9,11). W tejże wizji są one przedstawione także jako niszczycielska konnica: I zostali uwolnieni czterej aniołowie, gotowi na godzinę, dzień, miesiąc i rok, by pozabijać trzecią cześć ludzi. A liczba wojsk – konnicy: dwie miriady miriad – posłyszałem ich liczbę (Ap 9,15-16). Diabelska konnica zniszczyła jedną trzecią część ludzi, ale to nie doprowadziło do nawrócenia wszystkich pozostałych, nieco dalej czytamy: A pozostali ludzie, nie zabici przez te plagi, nie odwrócili się od dzieł swoich rąk, tak by nie wielbić demonów ani bożków złotych, srebrnych, spiżowych, kamiennych, drewnianych, które nie mogą ni widzieć, ni słyszeć, ni chodzić. Ani się nie odwrócili od swoich zabójstw, swych czarów, swego nierządu i swych kradzieży (Ap 9,20-21). W wizji o dwóch Świadkach mowa jest o wojnie mocy piekielnych z dwoma Świadkami: A gdy dopełnią swojego świadectwa, Bestia, która wychodzi z Czeluści, wyda im wojnę, zwycięży ich i zabije (Ap 11,7). W obrazie Niewiasty i Smoka ukazana jest również wojna złego ducha tym razem z Niewiastą, która jest symbolem Maryi oraz Kościoła: I inny znak ukazał się na niebie: Oto wielki Smok barwy ognia, mający siedem głów i dziesięć rogów… (Ap 12,3). Do walki ze Smokiem stanął Michał i jego aniołowie: I nastąpiła walka na niebie: Michał i jego aniołowie mieli walczyć ze Smokiem. I wystąpił do walki Smok i jego aniołowie, ale nie przemógł, i już się miejsce dla nich w niebie nie znalazło. I został strącony wielki Smok, Wąż starodawny, który się zwie diabeł i szatan, zwodzący całą zamieszkałą ziemię, został strącony na ziemię, a z nim strąceni zostali jego aniołowie (Ap 12,7-9). W następnym wierszu diabeł został nazwany „oskarżycielem”: I usłyszałem donośny głos mówiący w niebie: «Teraz nastało zbawienie, potęga i królowanie Boga naszego i władza Jego Pomazańca, bo oskarżyciel braci naszych został strącony, ten, co dniem i nocą oskarża ich przed Bogiem naszym (Ap 12,10). Klęska diabła napełnia radością mieszkańców nieba, ale diabeł nie zostaje całkowicie pokonany, teraz podejmuje walkę z mieszkańcami ziemi: Dlatego radujcie się, niebiosa i ich mieszkańcy! Biada ziemi i biada morzu – bo zstąpił do was diabeł, pałając wielkim gniewem, świadom, że mało ma czasu ». A kiedy ujrzał Smok, że został strącony na ziemię, począł ścigać niewiastę, która porodziła Mężczyznę. I dano niewieście dwa skrzydła orła wielkiego, by na pustynię leciała na swoje miejsce, gdzie jest żywiona przez czas i czasy, i połowę czasu, z dala od Węża… I rozgniewał się Smok na Niewiastę, i odszedł rozpocząć walkę z resztą jej potomstwa, z tymi, co strzegą przykazań Boga i mają świadectwo Jezusa. I stanął na piasku [nad brzegiem] morza (Ap 12,12-18). Walkę Smoka z Kościołem Jan przedstawia w następnej wizji jako walkę z „Bestią wychodzącą z morza”. Bestia działała mocą Smoka: A Smok dał jej swą moc, swój tron i wielką władzę (Ap 13,2b). Bestia zadziwiła świat i ludzie „pokłon oddali Smokowi” (Ap 13,4). Później pojawiła się inna Bestia, która mówiła jak Smok, i czyniła wielkie znaki (por. Ap 13,13). Na poddanych Smokowi przychodzą jednak plagi. Po szóstej pladze z paszczy Smoka i z paszczy Bestii i ust Fałszywego Proroka wychodzą ”trzy duchy nieczyste jakby ropuchy: a są to duchy czyniące znaki – demony” (por. Ap 16,12-14). Następnie Jan widzi wielką Nierządnicę – Babilon siedzącą na Bestii i dowiaduje się o jej upadku (por. Ap 17,1-19,2). Upadły Babilon stał się siedliskiem demonów: «Upadł, upadł Babilon – stolica. I stała się siedliskiem demonów i kryjówką wszelkiego ducha nieczystego (Ap 18,2b). Bestia i Fałszywy Prorok zostaję pochwyceni i wrzuceni do ognistego jeziora (por. Ap 19,20), również Smok, czyli „Wąż starodawny”, albo „diabeł” i „szatan” został przez posłanego przez Boga anioła został wtrącony do Czeluści na tysiąc lat (por. Ap 20,1-3). Po tysiącu latach szatan ma być na krótki czas uwolniony (por. Ap. 20,3b.8), wtedy dojdzie do walki szatana i jego poddanych z „obozem świętych”. Klęskę szatana Jan tak przedstawia: Wyszli oni na powierzchnię ziemi i otoczyli obóz świętych i miasto umiłowane; a zstąpił ogień od Boga z nieba i pochłonął ich. A diabła, który ich zwodzi, wrzucono do jeziora ognia i siarki, tam gdzie Bestia i Fałszywy Prorok. I będą cierpieć katusze we dnie i w nocy na wieki wieków (Ap 20,9-10).
Jak widzimy Jan dużo miejsca w Apokalipsie poświęca walce Boga i Kościoła ze złym duchem. Z wizji, jakie tam przedstawia, wynika, że walka ze złym duchem będzie towarzyszyła Kościołowi aż do czasu sądu ostatecznego, będzie ona bardzo ciężka, wielu ludzi zostanie przez złego ducha zwiedzionych fałszywymi znakami.

ks. dr hab. Andrzej Kowalczyk